مقاله در مورد نفوذ ی ن در دربار اتابکان و خوارزمشاهیان

فرمانروایی آبِش‌خاتون

سلجوق‌شاه، از خاندان سلغریان، وقتی به قتل رسید جز اتابک آبِش دختر سعد و خواهرش سُلْغَم، کسی وارث تاج و تخت نبود. از این جهت آبش‌خاتون که به همراه خواهر در قلعه‌ای زندانی بود به رغم کمی سن به کمک امرای شول و تراکمه به حکومت رسید و چون او و خواهرش تنها بازماندگان حکام سُلغری بودند، خطبه به نامش خواندند و سکه به نامش ضرب نمودند.

خواجه رشیدالدین فضل‌اللَّه همدانی در کتاب جامع‌التواریخ نوشته است آبش‌خاتون در زمان ترکان‌خاتون نامزد منگوتیمور گردید. این خانم به مذهب تشیع گرایش داشت و تحت تأثیر افکار شرف‌الدین ابراهیم در ترویج این آئین کوشید و اموال خویش را وقف پیشبرد و گسترش تشیع نمود. (1) پس از چندی میان شرف‌الدین و آبش‌خاتون اختلافی بروز کرد و این زن دستور داد وی را به قتل برسانند. گفته‌اند این فرد که از سادات شیراز بود، ادعای مهدویت کرده بود. (2)

از این پس اوضاع نابسامان و ناتوانی این بانو، عملاً حکومت را از دست وی بیرون آورد به نحوی که از امارت جز نامی برایش باقی نماند تا آنکه بین آبش‌خاتون و مرکز فرمانروایی مغولان ارتباطی برقرار گردید و وی به عقد ازدواج طلاشمنکو فرزند هلاکوخان در آمد. مدتی طلاشمنکو، والی فارس بود و در سال 682 هجری، آبش‌خاتون به جای وی گماشته شد. استقبال مردم شیراز از او و پشتگرمی وی به خان مغول سبب گردید تا این زن از روش مسالمت‌آمیز قبلی دست بردارد و رفتاری خودسرانه با مردم در پیش گیرد و دیوانی برای مصادره املاک و دارایی اهالی این سامان به راه اندازد. آبش‌خاتون در خرج و هزینه عایدات اسراف و تبذیر بسیاری می‌نمود و از این جهت سرزمین فارس در دوران حکمرانی وی با قحطی و خشکسالی مقارن گشت و عایدات کمتری به حکومت مرکزی ارسال نمود.

با پیروزی ارغون‌شاه مغول در سال 683 هجری، آبش‌خاتون از حکومت شیراز معزول گردید و به تبریز فرا خوانده شد و سیدعمادالدین با فرمان ویژه‌ای به جای او منصوب گردید. آبش‌خاتون به دلیل آنکه دو فرزند به نام‌های کردوجین و الغانجی از خاندان مغولی داشت، از رفتن امتناع نمود و با یاری اتباع خود به تحریک و توطئه علیه سیدعمادالدین برآمد. سرانجام وی در شوال همان سال به دست گماشتگان آبش‌خاتون به قتل رسید.